Πότε, κατά τη διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας, εμψυχώνεται το έμβρυο;

Όλοι οι Άγιοι Πατέρες συμφωνούν ότι η ψυχή και το σώμα δημιουργούνται ταυτόχρονα. Σύμφωνα, μάλιστα, με τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησιάς μας, το έμβρυο εμψυχούται και συνιστά αυτοτελή ψυχοσωματική οντότητα «ἅμα τῇ συλλήψει» ή «ἐξ ἄκρας συλλήψεως» (από την πρωταρχική στιγμή της συλλήψεως ή γονιμοποιήσεως, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής[1]). Δεν νοείται δηλ., έστω κι απειροελάχιστο χρονικό διάστημα, σώμα άνευ ψυχής, ούτε ψυχή άνευ σώματος. Λέγει χαρακτηριστικά ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: «Ἅμα (= ταυτόχρονα) δὲ τὸ σῶμα καὶ ἡ ψυχὴ πέπλασται‧ οὐ τὸ μὲν πρῶτον, τὸ δὲ ὕστερον».[2] Ο δε Άγιος Αναστάσιος ο Σιναΐτης προσθέτει: «Οὔτε γὰρ σῶμα πρὸ τῆς ψυχῆς ὑφίστατο, οὔτε ψυχὴ πρὸ τοῦ σώματος».[3] Και συμπληρώνει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης: «Λείπεται οὖν μίαν καὶ τὴν αὐτὴν ψυχῆς τε καὶ σώματος ἀρχὴν τῆς συστάσεως οἴεσθαι»[4] [= «Συνάγουμε λοιπόν το συμπέρασμα ότι μία και η ίδια είναι η (χρονική) αρχή της συστάσεως της ψυχής και του σώματος»].
Η ξεκάθαρη αυτή ανθρωπολογική διδασκαλία της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας[5] θεμελιώνεται σαφώς πάνω στο Χριστολογικό δόγμα. Εφ’ όσον ο Θεάνθρωπος Ιησούς Χριστός ομολογείται «τέλειος Θεός καί τέλειος ἄνθρωπος ἐκ ψυχῆς λογικῆς καί σώματος» και μάλιστα «ἐξ ἄκρας συλλήψεως»,[6] άρα και ο «κατ’ εἰκόναν» Του δημιουργηθείς άνθρωπος,[7] είναι τέλειος άνθρωπος, με ψυχή και σώμα, ήδη από τη σύλληψή του.[8]

Αυτή η αλήθεια αποτυπώνεται πολύ παραστατικά και στους «Χαιρετισμούς» της Υπεραγίας Θεοτόκου: «... Καὶ σύν τῇ ἀσωμάτῳ φωνῇ σωματούμενόν Σε θεωρῶν, Κύριε...» («Λόγοι» του Αρχαγγέλου Γαβριήλ, Στάση Α΄ των «Χαιρετισμών», δηλ. αμέσως, ταυτόχρονα με τη φωνή του Αρχαγγέλου προς τη Θεοτόκο και την αποδοχή εκ μέρους Της του θελήματος του Θεού, θεωρεί ο Αρχάγγελος τον Δεσπότη Χριστό με σώμα και, βέβαια, ψυχή). 
Το ίδιο βλέπουμε και κατά τη συνάντηση της εγκύου Θεοτόκου με την εγκυμονούσα (6 μηνών) εξαδέλφη της Ελισάβετ, η οποία μόλις την είδε, δίχως να γνωρίζει την εγκυμοσύνη της Παναγίας (ήταν σε πρώιμη εγκυμοσύνη, μόλις λίγων ημερών, γιατί αμέσως μετά τον Ευαγγελισμό της, «ἐν ταῖς ἡμέραις ταῦταις», πήγε στην Ελισάβετ «μετά σπουδῆς»), ανεφώνησε και είπε: «εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξὶ καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου. Καὶ πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἔλθῃ ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου μου πρός με; Ἰδοὺ γὰρ ὡς ἐγένετο ἡ φωνὴ τοῦ ἀσπασμοῦ σου εἰς τὰ ὦτά μου, ἐσκίρτησε τὸ βρέφος ἐν ἀγαλλιάσει ἐν τῇ κοιλίᾳ μου...» (Λουκ. 1, 39–45). Μάλιστα, κάποιες φορές, και στην εικονογράφηση του θαυμαστού αυτού γεγονότος, ο Θεάνθρωπος Χριστός ως έμβρυο μέσα στη κοιλία της Υπεραγίας Θεοτόκου, ιστορείται ως τέλειο παιδί, ενώ είναι μόλις λίγων ημερών, θέλοντας να καταδείξει ότι από τη σύλληψή Του ήταν «τέλειος άνθρωπος».

1. «...οὔτε σώματος χωρίς ἡ ψυχή, οὔτε ψυχῆς σῶμά ποτε νοηθήσεται... Ἡ ψυχή τὸ εἶναι (= την ύπαρξη) λαμβάνουσα κατὰ τὴν σύλληψιν ἅμα (= συγχρόνως) τῷ σώματι πρὸς ἑνὸς ἀνθρώπου συμπλήρωσιν (= ολοκλήρωση) ἄγεται...» (Άγίου Μαξίμου του Ομολογητού, «Θεωρία σύντομως πρὸς τοὺς λέγοντας προϋπάρχειν ἢ μεθυπάρχειν τῶν σωμάτων τὰς ψυχάς», P.G. 91, 1324).
2. «Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως», εκδ. Πουρναρά, Θεσ/νίκη 1976, σελ. 150.
3. Αγίου Αναστασίου Σιναΐτου, «Ἐρωτήσεις καὶ ἀποκρίσεις», P.G. 89, 724.
4. Αγίου Γρηγορίου Νύσσης, «Περὶ ψυχῆς καὶ ἀναστάσεως», P.G. 46, 125.
5. «Γιά τήν ὀρθόδοξη διδασκαλία τό γονιμοποιημένο ὠάριο εἶναι ἔμβρυο – καί ἑπομένως ἄνθρωπος πού ἔχει ψυχή καί σῶμα – γιατί ὁ ἄνθρωπος “ἅμα τῇ συλλήψει ἐμψύχωται” καί οἱ λειτουργίες τῆς ψυχῆς θά ἐκδηλωθοῦν ἀνάλογα μέ τήν σωματική ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου. Ὁπότε, τό ἔμβρυο, τόν ἄνθρωπο, δέν μποροῦμε νά τό ὀνομάσουμε ἁπλῶς γεννητικό ἤ γενετικό ὑλικό, τό ὁποῖο μάλιστα μποροῦμε νά χρησιμοποιοῦμε γιά ἐρευνητικούς καί θεραπευτικούς σκοπούς. Ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά θεωρηθῆ πειραματόζωο» (Ιερόθεου Βλάχου, Μητροπολἰτου Ναυπάκτου, «Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή – Νέος Νόμος, Εισήγησις ενώπιον της Ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ελλάδος την 6η Οκτωβρίου 2005»).
6. Χαρακτηριστικά ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής μιλώντας για την πρόσληψη της ανθρώπινης φύσεως από τον Θεάνθρωπο Χριστό, αναφέρει: «... ἐξ ἄκρας συλλήψεως ἑνώσας ἑαυτῷ καθ’ ὑπόστασιν» (Ε.Π.Ε., τ. 15Α, σελ. 202). Ενώ ο Άγιος Κύριλλος συμπληρώνει: «Κατὰ ταύτην τὴν τῆς ἀσυγχύτου ἑνώσεως ἔννοιαν ὁμολογοῦμεν τὴν ἁγίαν Παρθένον Θεοτόκον, διὰ τὸ τὸν Θεὸν Λόγον σαρκωθῆναι, καὶ ἐνανθρωπῆσαι, καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς συλλήψεως ἑνῶσαι ἑαυτῷ τὸν ἐξ αὐτῆς ληφθέντα ναόν» (Αγίου Κυρίλου Πατριάρχου Αλεξανδρείας, «Τὰ Εὑρισκόμενα πάντα», P.G. 77, 177).
7. «... Ἐπεί εἰκὼν τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος καὶ λέγεται και ἐστι, κατὰ τὴν τῆς ψυχῆς διάπλασιν, οὐ κατὰ τὴν τοῦ προσώπου μορφήν, δεῖ πάντα τὰ ἐν τῇ εἰκόνι ταύτῃ κατὰ χάριν φαινόμενα, κατὰ φύσιν πιστεύειν ὑπάρχειν ἐν τῷ ἀρχετύπῳ...» [= «Επειδή ο άνθρωπος και λέγεται και είναι εικόνα Θεού, ως προς την δημιουργία της ψυχής, όχι ως προς τη μορφή του προσώπου, πρέπει να θεωρήσουμε ότι τα πάντα σ’ αυτήν την εικόνα που φανερώνονται κατά χάρη (στον άνθρωπο), υπάρχουν κατά φύση στο αρχέτυπο (στο Θεό)». Ἰωσήφ Βρυεννίου, «Τὰ Εὑρεθέντα», τόμ. Α΄, εκδ. Βασ. Ρηγόπουλου, Θεσ/νίκη 1991, σελ. 65].
8. Μητσόπουλου Νικ., Καθηγητού Δογματικής και Ηθικής Πανεπιστημίου Αθηνών, «Ἡ περὶ τοῦ ἀνθρωπίνου ἐμβρύου ὡς ψυχοσωματικῆς ὑπάρξεως διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ χριστολογικὴ θεμελίωσις αὐτῆς», Αθήνα 1982.